W jaki sposób firma może zmienić warunki spłaty zadłużenia? Aspekt prawny, konsekwencje finansowe
Repayment of Liabilities/Restructuring in Poland
W dobie kryzysu istotnym zagadnieniem dla przedsiębiorców staje się możliwość ułożenia przez nich na nowo stosunków kontraktowych z wierzycielami, tak aby wykluczyć lub przynajmniej ograniczyć negatywne konsekwencje trudności gospodarczych. Jednocześnie, również w interesie wierzycieli leży zapewnienie sobie otrzymania spłaty wierzytelności pomimo trudności, które może przechodzić ich dłużnik, co oznacza w niektórych przypadkach konieczność restrukturyzacji dotychczasowego zadłużenia. Służyć powyższemu mogą niżej opisane instytucje prawne.
Najbardziej korzystnym rozwiązaniem zarówno dla dłużnika, jak i wierzyciela jest zawsze porozumienie i ugoda, co do spłaty zagrożonych wierzytelności. Strony w każdej chwili mogą na nowo ułożyć wiążące je stosunki umowne, tak, aby zapewnić dłużnikowi możliwość spłaty zadłużenia. W szczególności strony mogą odroczyć spłatę wierzytelności, rozłożyć spłatę na raty, umorzyć część wierzytelności lub chociażby odsetek od takiej wierzytelności. Często stosowanym rozwiązaniem jest również ułożenie stosunków umownych w ten sposób, że dłużnik i wierzyciel zgadzają się, że od określonego dnia przestają biec odsetki od wierzytelności, pod warunkiem terminowego spłacania przez dłużnika kwoty zadłużenia. W wypadku opóźnienia się dłużnika ze spłatą kolejnych rat od wierzytelności zostają naliczone odsetki, za cały jej dotychczasowy okres. Powyższe rozwiązanie motywuje dłużnika do dokonywania terminowych spłat, stanowiąc zachętę w postaci braku narastania długu. Obok powyżej zastosowanych rozwiązań, strony mogą postanowić również o przyznaniu wierzycielowi zabezpieczeń rzeczowych jego wierzytelności w postaci hipoteki bądź zastawów, co istotnie polepsza jego sytuację na wypadek ewentualnej upadłości dłużnika, a tym samym może stanowić zachętę dla wierzyciela do poczynienia pewnych ustępstw na rzecz dłużnika, co do sposobu spłaty jego wierzytelności.
W wypadku braku możliwości porozumienia z wierzycielem, dłużnikowi przysługują środki sądowe restrukturyzacji jego zadłużenia. Służyć temu może przywoływane obecnie często w licznych artykułach prasowych powództwo z tytułu nadzwyczajnej zmiany stosunków. Zgodnie z kodeksem cywilnym, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym. Należy zauważyć, że w czasie trwania powyższego postępowania od wierzytelności nadal naliczane są odsetki, tak więc w wypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia dla dłużnika będzie on odpowiedzialny za zapłatę całej wierzytelności, jak też może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wierzyciela z tytułu niewykonania zobowiązania w terminie.
Tym samym należy ponownie podkreślić, że najlepszym rozwiązaniem dla stron jest zawsze zawarcie ugody (mając również na uwadze czas trwania oraz koszty postępowania sądowego, a z punktu widzenia dłużnika, również ryzyko pojawienia się zaległości podatkowej w podatku od towarów i usług, w przypadku dokonania przez wierzyciela korekty podatku należnego VAT). Zawarcie ugody może nastąpić co do zasady na każdym etapie postępowania sądowego przed zamknięciem rozprawy. Służyć temu może również instytucja mediacji uregulowana w kodeksie postępowania cywilnego.
Postępowanie mediacyjne, odmiennie od postępowania sądowego, nie jest jawne. Również mediator jest obowiązany zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z tego obowiązku. Powyższe ma zapewnić stronom swobodę w prowadzeniu rozmów oraz możliwość efektywnego dążenia do osiągnięcia konsensusu. Przepis ten jest szczególnie korzystny dla przedsiębiorców, którym przede wszystkim może zależeć na utrzymaniu w poufności toczącego się sporu, ujawnienie którego zawsze może mieć wpływ na ich sytuację rynkową. Jest to niewątpliwie dodatkowy czynnik przemawiający za skorzystaniem z tego trybu postępowania. Z kolei wolę wzajemnego czynienia ustępstw ma gwarantować regulacja uniemożliwiająca stronom powoływanie się w toku postępowania przed sądem lub sądem polubownym na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym. W innym wypadku strony, biorąc pod uwagę ewentualny proces w razie nie osiągnięcia porozumienia, mogłyby nie być skłonne do czynienia ustępstw w sytuacji, gdy ich stanowisko miałoby następnie dostarczyć argumentów w postępowaniu sądowym.
W wypadku, gdy zawiodą wszystkie z opisanych wyżej sposobów osiągnięcia porozumienia, a dłużnik jest zagrożony niewypłacalnością tj. jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązań, według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywistym, że w niedługim czasie stanie się niewypłacalny, wówczas dłużnikowi pozostaje jeszcze złożenie do sądu oświadczenia o wszczęciu postępowania naprawczego wraz z planem naprawczym. Sposób naprawy przedsiębiorstwa powinien określać restrukturyzację zobowiązań. Propozycje restrukturyzacji zobowiązań mogą obejmować w szczególności odroczenie wykonania zobowiązań, rozłożenie spłaty długów na raty, zmniejszenie sumy długów lub konwersję wierzytelności na udziały lub akcje itp. Jeżeli sąd nie wyda postanowienia zakazującego wszczęcia postępowania naprawczego, wówczas na czas trwania tego postępowania sąd ustanowi dla przedsiębiorcy nadzorcę sądowego. Wszczęcie postępowania naprawczego jest o tyle korzystne, że z dniem jego wszczęcia zawiesza się spłatę zobowiązań przedsiębiorcy oraz naliczanie odsetek, jak też nie mogą być wszczynane przeciwko przedsiębiorcy egzekucje i postępowania zabezpieczające, a wszczęte podlegają z mocy prawa zawieszeniu. Należy też zauważyć, że w przypadku zawarcia układu z wierzycielami w wyniku wszczęcia postępowania naprawczego, kwoty stanowiące równowartość umorzonych zobowiązań nie są traktowane jako przychody w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
W wypadku, gdy niemożliwe będzie przeprowadzenie postępowania naprawczego ostateczną ewentualnością dla dłużnika jest złożenie wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu i restrukturyzacji jego zobowiązań w sposób opisany powyżej. Również i w tym przypadku kwota stanowiąca równowartość zobowiązań umorzonych w wyniku zawartego układu nie stanowi przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
