Prawo upadłościowe i naprawcze po ostatnich zmianach
Insolvency Repair in Poland
W dniu 12 marca 2009 roku Prezydent podpisał ustawę z dnia 6 marca 2009 roku o zmianie ustawy- Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (dalej: „Nowelizacja”). Przedmiotowa ustawa dokonała istotnej ingerencji w ustawę z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo Upadłościowe i Naprawcze (dalej: „Ustawa”), m.in. poprzez zmianę niektórych zasad kierujących postępowaniem w celu dochodzenia roszczeń wierzycieli w stosunku do dłużnika oraz istotnie modyfikując przepisy proceduralne regulujące prowadzenie postępowania w sprawie ogłoszenia upadłości.
Jednym z głównych osiągnięć Nowelizacji jest reforma postępowania naprawczego, które ze względu ustalone kryteria jego wszczęcia było w praktyce bardzo rzadko przeprowadzane. Według nowych przepisów, przedsiębiorca może, co do zasady, we wniosku o ogłoszenie upadłości wnosić o zezwolenie na wszczęcie postępowania naprawczego. Uprawnienie takie przysługuje przedsiębiorcy, jeżeli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej jego przedsiębiorstwa. W dotychczasowym stanie prawnym, spełnianie przez przedsiębiorcę powyżej przytoczonych przesłanek uprawniało sąd do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Jednakże Ustawodawca przyjął założenie, że celem prowadzonych postępowań upadłościowych powinna być w większym niż dotychczas stopniu poprawa funkcjonowania przedsiębiorstw niż ich eliminacja z obrotu gospodarczego. Ponadto Nowelizacja umożliwia objęcie postępowaniem naprawczym restrukturyzację nie tylko zobowiązań pieniężnych, jak w dotychczasowych porządku prawnym, lecz wszystkich należności, które mogą być objęte układem w postępowaniu upadłościowym. Rozszerzenie zakresu zastosowania postępowania naprawczego stanowi kolejną zachętę dla przedsiębiorców mającą na celu skłonienie ich do działania w sytuacji, gdy problemy finansowe można jeszcze rozwiązać przez restrukturyzację zobowiązań.
Istotna zmiana dotyczy też postępowania układowego. Zgodnie z przepisami Ustawy w brzmieniu ustalonym Nowelizacją, w przypadku ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, dłużnikowi będzie co do zasady przysługiwało prawo sprawowania zarządu masą upadłości w zakresie zwykłego zarządu. Z dotychczasowym doświadczeń wynika, że upadły wykazuje znacznie większe zaangażowanie w sprawy przedsiębiorstwa niż ma to miejsce w przypadku zarządców sądowych i z oczywistych względów zależy mu na zachowaniu przedsiębiorstwa. Dotychczas obowiązywało odmienne domniemanie: sąd co do zasady powierzał zarząd masą upadłości zarządcy i na zasadzie wyjątku mógł od tego odstąpić pozostawiając zarząd masa upadłości upadłemu, którego czynności były poddane kontroli nadzorcy sadowego. Nowelizacja wzmacnia również pozycję wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo, których wierzytelności były dotychczas w całości wyłączone spod układów. W stanie prawnym zmienionym Nowelizacją, przedmiotowe wierzytelności będą wyłączone spoza układów jedynie do wysokości wartości zabezpieczenia, zaś w pozostałym wymiarze będą objęcie postanowieniami układu. Powyższa regulacja będzie miała szczególne znaczenie w przypadku spadku wartości rzeczy, na których ustanowiono zabezpieczenia. Znacznemu uproszczeniu ulegnie też procedura głosowania nad układem. Według nowych regulacji, głosowania nie będą przeprowadzane w grupach wierzycieli, chyba że sędzia komisarz tak postanowi. Dotychczas, przeprowadzanie głosowania nad układem w podany wyżej sposób było obligatoryjne. Nowelizacja doprecyzowuje także treść układu zawieranego w przypadku układu likwidacyjnego, rozwiewając tym samym wątpliwości co do osoby przeprowadzającej likwidację oraz sposobu jej przeprowadzenia.
Zmiany dotyczą także przepisów regulujących podział funduszy masy upadłości pomiędzy wierzycieli. Nowelizacja przyjmuje, że wierzytelności zaspokajane będą w ramach pięciu kategorii, przy czym w ramach kategorii pierwszej zaspokajane będą koszty postępowania upadłościowego a także wierzytelności powstałe po ogłoszeniu upadłości. W konsekwencji oznacza to, że z pierwszej kategorii wierzytelności zostały wyłączone wierzytelności powstałe przed ogłoszeniem upadłości. Ponadto syndyk masy upadłości będzie mógł spłacać należności zaliczone do pierwszej kategorii wierzytelności na bieżąco w miarę wpływu do funduszy masy upadłości stosownych sum, gdyż Nowelizacja uchyliła zapis o obowiązku uzyskiwania zgody sędziego-komisarza do zaspokojenia tego rodzaju wierzytelności. W praktyce często zdarzało się tak, że część wierzytelności należących do pierwszej kategorii zaspokojenia nie była jeszcze ustalona, co wstrzymywało możliwość dokonania częściowego planu podziału funduszy masy upadłości, a w konsekwencji opóźniało dokonywanie wypłat dla wierzycieli. Dzięki zmianom wprowadzonym Nowelizacją, wierzyciele dochodzący swoich roszczeń powstałych po ogłoszeniu upadłości przedsiębiorcy, a więc np. wierzytelności powstałych w skutek spełnienia pozostałej części świadczenia wzajemnego na żądanie syndyka masy upadłości, będą mieli możliwość szybszego zaspokojenia swoich roszczeń.
Nowelizacja wprowadza rozwiązania znacznie przyśpieszające prowadzone postępowanie w sprawie ogłoszenia upadłości. Nowe przepisy istotnie usprawnią działanie syndyków masy upadłości. Od dnia wejścia w życie omawianej Nowelizacji, tj. od 31 marca 2009 roku, syndyk będzie miał większa swobodę w zatrudnianiu pracowników, co powinno między innymi ułatwić syndykowi skorzystanie z możliwości czasowego prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego. Ponadto, Nowelizacja daje sądowi możliwość wezwania wierzycieli w drodze postanowienia do uiszczenia zaliczek na koszty postępowania. Nowa regulacja pozwala na uzyskanie środków niezbędnych w celu prowadzenia postępowania w sytuacji, gdy w skład masy upadłości nie wchodzą żadne środki pieniężne. Co istotne, na postanowienie w sprawie wezwania do uiszczenie zaliczek na koszty postępowania nie przysługuje zażalenie. Ważna zmiana dotyczy też postępowania zabezpieczającego. W dotychczasowym stanie prawnym, sąd udzielał zabezpieczenia z urzędu w każdym przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ustawodawca doszedł jednak do wniosku, że niesłuszne jest otrzymywanie tak daleko idących konsekwencji dla dłużnika, biorąc pod uwagę okoliczność, że wnioski o ogłoszenie upadłości nie zawsze są uzasadnione. Według nowych przepisów, sąd zabezpiecza majątek dłużnika z urzędu jedynie w wypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez samego dłużnika, w przypadku pozostałych wnioskodawców sąd udzieli zabezpieczenia majątku dłużnika jedynie na ich żądanie.
Należy również pamiętać o tym, że w dniu 31 marca 2009 roku weszła w życie także ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych. Przedmiotowa nowelizacja wprowadziła do polskiego systemu prawnego możliwość ogłoszenia tzw. upadłości konsumenckiej. Wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej może, w myśl nowych przepisów, złożyć jedynie dłużnik. Ogłoszenie upadłości w trybie wprowadzonym nowelizacją z 5 grudnia 2008 roku jest dopuszczalne w sytuacji, jeśli niewypłacalność powstała na skutek wyjątkowych okoliczności, niezależnych od dłużnika. W szczególności sąd nie ogłosi upadłości wnioskodawcy, jeżeli dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc już niewypłacalnym, lub rozwiązano stosunek pracy z dłużnikiem z jego winy lub za jego zgodą. Ustawodawca znacznie ograniczył możliwość ogłoszenia upadłości w przypadku, gdy w okresie 10 lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzono przeciwko dłużnikowi postępowanie upadłościowe. Warto jednak zaznaczyć, że upadłości konsumenckiej nie mogą ogłosić osoby fizyczne, które faktycznie prowadzą działalność gospodarczą, lecz nie zarejestrowały jej w odpowiednim rejestrze. Do osób w takiej sytuacji stosuje się przepisy prawa upadłościowego dotyczące przedsiębiorców.
